Streekgebonden omroepen hebben naast de landelijke omroep de toekomst
(leestijd <10 minuten)
Afgelopen week heeft de Raad voor Cultuur een advies uitgebracht aan het ministerie van OCW over het beleidsplan van de regionale omroepen. Het rapport is snoeihard over de visie en de maatregelen die de Regionale Publieke Omroep (RPO) voorstaat. De Raad is tussen de regels door zeer kritisch over het feit dat regionale omroepen zichzelf meer als doel op zich, dan als middel zien om zorg te dragen voor goede berichtgeving. Na bestudering van dit rapport, beleidsplannen en toekomstvisies van alle betrokken partijen schetst NEXTFACTOR een analyse en geeft handvatten om tot beleid te komen dat echt impact heeft en daarmee zorg draagt voor een vitale democratie en samenleving.
De samenleving verandert in rap tempo. Mensen wonen, werken, leren en recreëren in hun wijde omgeving. Buiten de eigen gemeentegrenzen, over de provinciale grenzen en de gemeentelijke grenzen heen. De eigen regio is hun habitat. Wil je weten wat hier leeft dan voldoen de huidige regionale omroepen die zijn gebaseerd om provinciale grenzen niet meer. De lokale omroepen kunnen door hun schaalgrootte (financieel en provinciaal) hierin ook niet voorzien.
De NPLO (Nederlandse Publiek Lokale Omroep) heeft al eerder een plan gelanceerd om de 275 lokale omroepen om te vormen tot 77 streekgebonden omroepen. Een petitie om hiervoor meer geld te krijgen vanuit Den Haag heeft dit onlangs kracht bijgezet. Deze branche organisatie ziet dat met de bestaande middelen en inzet van mensen Lokaal Toereikend Media Aanbod (LTMA) zoals overeengekomen met VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) niet kan worden gerealiseerd. LTMA zou moeten zorgen dat een lokale omroep zowel op TV, Radio en Internet 7 dagen per week, 24 uur per dag mensen zouden moeten informeren over wat er leeft in hun omgeving. De lokale omroepen die dat nu wel kunnen zijn op één hand te tellen. Fusies tussen lokale omroepen tot streekomroepen zorgen wel voor synergie maar niet zodanig dat er voldoende mensen en middelen zijn om te voldoen aan LTMA.
Tegelijkertijd heeft de RPO – zeg maar de club van provinciale omroepen – een plan opgezet om zich anders te gaan organiseren. Het delen van de backoffice en gezamenlijke inzet van technische middelen moet zorgen dat de aangezegde bezuinigingen het hoofd wordt geboden. De ambitie is om hierdoor meer geld vrij te spelen om daadwerkelijk als provinciale omroepen in de lucht te blijven. Zij hebben dit uitvoerig beschreven in een Concessie Beleidsplan (CBP). Het is een plan vol met bruisende woorden waarin wordt aangegeven dat zij in staat zijn om ondanks de bezuinigingen vanuit de haarvaten in samenleving te berichten. Zij hebben daarvoor wel een transformatietijd nodig van 8 jaar. Dat is ongeveer terug in de tijd gerekend – dezelfde tijd dat de Apple IPhone als eerste smartphone werd geïntroduceerd. Sindsdien is door de nieuwe technologische mogelijkheden die hiermee mede ontstonden de wereld wel razendsnel verandert. Denk aan het ontstaan van Social Media platforms en andere mogelijkheden die ineens letterlijk in handbereik kwamen. De Raad voor Cultuur stelt dan ook vast dat de voorgestelde transformatietijd eufemistisch gezegd wel erg lang is en adviseert een aanzienlijk korter tijdspad.
Zowel de plannen van de NPLO en de RPO gebruiken woorden als: We willen in de haarvezels van de samenleving aanwezig zijn. Een belangrijke ambitie. Immers Nederland verandert. Gemeenten krijgen door decentralisatie steeds meer te zeggen en verantwoordelijkheden. Eerst was er de decentralisatie van de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) zeg maar alles wat met zorg, ondersteuning, jeugdwerk te maken heeft. Aanstaande is de decentralisatie naar gemeenten toe van de sterk vereenvoudigde omgevingswet die zorg moet dragen dat lokale overheden op maat gesneden integraal de ontwikkeling van een gebied binnen de gemeentegrenzen kunnen aanpakken. In de praktijk ontstaan veel regionale samenwerkingsverbanden om betere dienstverlening te genereren tegen een lagere prijs. Deze organisaties die belangrijk werk doen maar waarin veel geld in omgaat kennen in veel gevallen niet de democratisch controle en kaderstelling die wel nodig is. Laat staan dat de journalistieke organisaties behoudens grove incidenten hierin zijn geïnteresseerd.
Terwijl gemeenten, colleges en raadsleden steeds meer op hun bordje krijgen zien we dat de lokale journalistiek verschraalt. Had vroeger iedere gemeente van enige omvang zijn eigen onafhankelijke krant, tegenwoordig is dat niet meer het geval. Commerciële mediabedrijven zagen hierin geen brood meer omdat het aantal abonnees hard achteruit ging. De meeste lokale gesubsidieerde omroepen hebben niet het geld of de juiste menskracht om deze omissie goed te maken. De gratis huis-aan-huis bladen hebben vaak niet het kritisch vermogen om aan al deze ontwikkelingen adequaat vorm te geven. Hun verdien-model bestaat uit advertenties binnenhalen gelardeerd met korte berichten, maar geen stevige analyses, laat staan onderzoeksjournalistiek. Kortom er is geen echte luis meer in de pels die noodzakelijk is voor een vitale lokale democratie en samenleving. Het gevolg is dat alleen bij incidenten wordt bericht over wat er in een gemeente speelt. Het is een zeldzaamheid als iedere week een verslaggever van welk medium dan ook aanwezig is bij een gemeenteraadsvergadering of commissievergadering. En dat terwijl er steeds meer indringende beslissingen worden genomen op gemeenteniveau die grote gevolgen kunnen hebben voor hun inwoners.
En dan zie ik al uw gedichtenballonnetje boven uw hoofd: we hebben toch social media om van alles op de hoogte te zijn. Dat is deels waar, maar ook niet waar. Social Media als FaceBook geven inzicht in wat er leeft, maar vormen ook snel een self fulfilling bubbel. Al het nieuws of opvattingen komen als een modderstroom op je af. Er is niemand die enige filtering aanbrengt, een analyse die wellicht tegendraads is aan uw eigen opvatting onder je aandacht brengt. Analyses, laat staan dat onderzoeksjournalistiek worden gepubliceerd via deze nieuwe mediakanalen. Ja, Social Media zorgen voor reuring, maar dat is toch iets anders dan vitaliteit die staat en valt bij in aanraking komen met berichten die vallen buiten je eigen scoop, je eigen bubbel of het bevestigen van jouw eigen gelijk. Een vitale democratie en samenleving is gebaat bij nieuwsgierigheid, echt debat en dialoog.
NEXTFACTOR ziet drie tendensen:
- Gemeenten en hun bestuurders en volksvertegenwoordigers krijgen steeds verantwoordelijkheden door de centralisaties.
- Verschraling van lokale journalistiek is inmiddels realiteit geworden omdat er geen geld meer is.
- Via Social Media ontstaan (lokale) platforms die vooral gericht zijn op het eigen gelijk, de eigen bubbel, Ons Soort Mensen (OSM), maar ze zijn zelden in staat om je hersenen te laten kraken, je te confronteren met andere inzichten, je kennis te laten maken met nieuwe ideeën die zich buiten je eigen blikveld bevinden.
De Raad van Cultuur heeft het Concessie Beleidsplan van de Regionale Publieke Omroepen tegen het licht gehouden en kraakt een aantal harde noten. Uit het rapport:
De raad stelde al eerder de indeling van regionale omroepen langs provinciegrenzen ter discussie.Naar zijn mening is die indeling niet langer vol te houden. Het valt bijvoorbeeld sterk te betwijfelen of een kijker in het Gooi geïnteresseerd is in wat er in Den Helder of Alkmaar gebeurt (alle in het verspreidingsgebied van RTV Noord Holland MF). De huidige indeling maakt het moeilijk om in de haarvaten van al die verschillende streken het nieuwsbloed te laten stromen. Terwijl dat juist van groot belang is.
Raad voor Cultuur 6 oktober 2017
Verder resoneert in het rapport dat de RPO en NPLO met een gezamenlijk plan zouden moeten komen om met een adequate inzet van beschikbare middelen en menskracht maximaal de luis in de pels te worden in gemeenten en daarom heen liggende regio.
Dat de verdeling van regionale omroepen langs provinciegrenzen lang niet altijd een logische is, blijkt ook uit het rapport De veranderende geografie van Nederland.1 Dit stelt dat veel regio’s los te zien zijn van de provincie waarin ze liggen. Het zijn gebieden met eigen sociale, economische en culturele verbanden – en dus met eigen mediabehoeften – die provinciegrenzen kunnen overschrijden. In de Memorie van Toelichting bij de wijziging van de Mediawet 2008 schrijft het kabinet: ‘Wanneer het bestel onveranderd blijft, zullen zij hun relevantie steeds verder verliezen’. Dit gaat om zowel de landelijke als de regionale publieke media-instellingen. Om ‘toekomstbestendig’ te worden, moeten ze in staat zijn hun ‘specifieke eigen regionale identiteit en cultuur’ uit te dragen.
Raad voor Cultuur 6 oktober 2017
Nederland is een relatief klein land met grote verscheidenheid: steden versus platteland; innovatiehubs versus regio’s waar vooral geld wordt verdiend in de vrijetijdseconomie en landbouw; sociale nationale cultuur versus mondiale cultuur. Daarbij wordt nog niet eens meegenomen de baaierd aan landschappen die van grote invloed zijn op een streek.In het advies van de Raad voor Cultuur gericht aan het ministerie van OCW refereert het adviesorgaan aan een eerdere analyse van een ROOS plan (de voorloper van RPO):
In dat advies, over een voorstel van ROOS, constateerde de raad dat meer naar ‘boven’ wordt gekeken – naar de landelijke publieke omroep – dan naar ‘beneden’ – naar de lokale omroepen in de verzorgingsgebieden. Terwijl daar, op streek- en lokaal niveau, juist de gezochte haarvaten van de maatschappij zitten.
Raad voor Cultuur 6 oktober 2017
Er is schaarste aan financiële middelen om op de juiste wijze vorm te geven aan een diversificatie van een nationale, regionale en lokale omroep. Daardoor komen betrokken organisaties klem te zitten. Er is schaarste aan informatievoorziening die recht doet aan de juiste journalistiek die mede ervoor kan zorgen dat een vitale democratie en samenleving zich verder kan ontwikkelen. Immers ook de lokale politiek is gebaat bij media die weet wat er leeft, die kritisch en analytisch is en in staat is om onderzoeksjournalistiek vorm te geven.
Het is tijd om te wenden. Allereerst zouden RPO en de NPLO de handen ineen moeten slaan om tot één organisatie te komen die verantwoordelijk is voor streekgebonden omroepen die in staat zijn om Lokaal Toereikend Media Aanbod te realiseren dat in staat is veel mensen aan zich te binden door onderscheidende en waardevolle content. Dus één organisatie.
Let’s start
In Hilversum staat al een mediahub. Hierdoor kunnen alle aangesloten omroepen snel materiaal met elkaar uitwisselen. Zorg met elkaar dat zowel de NPO, RPO als de NPLO al hun content voorzien van een postcode. Hierdoor kan door gebruik van Bigdata snel en adequaat content onder alle betrokken streekgebonden omroepen worden uitgewisseld die relevant zijn voor het publiek in de eigen regio. Het Instituut voor Beeld & Geluid kan hierbij een cruciale rol spelen als erfgoedbewaarder van al het materiaal dat wordt uitgezonden en als centraal punt waar je via postcode notatie materiaal uit je eigen omgeving kunt opvragen.
Eerst aan zet
Maar bovenal begint het bij het betrokkenen: politiek bestuurders, volksvertegenwoordigers, Vereniging Nederlandse Gemeente, Ministerie van OCW, NPLO, RPO, NPO, Instituut voor Beeld&Geluid, Gemeenten en alle lokale, regionale en landelijke publieke omroepen. Zij hebben nu een rapport in handen op basis waarvan de schaarse middelen goed kunnen worden verdeeld zodat een eind wordt gemaakt aan de verschraling van de lokale journalistiek . Een nieuw kabinet en verkiezingsprogramma’s die nu worden geschreven voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 zijn uitgelezen kansen om invulling te geven aan de adviezen over ons mediastelstel.
Het gaat om niets meer of minder dan zorg te dragen voor een vitale lokale nieuwsvoorziening die daardoor mede een levendige democratie genereert die dicht bij mensen staat. Dit onderwerp zal naar alle waarschijnlijkheid niet zijn meegenomen in het nieuwe regeerakkoord dat binnenkort wordt gepresenteerd. De deelnemende partijen VVD, CDA, D66 en Christen Unie kunnen er wel voor kiezen om na installatie van de ministers en staatssecretarissen om hier vaart mee te maken. Het begint met het serieus nemen en behandelen van het goede rapport van de Raad voor Cultuur.
Een publiek media stelsel dat bestaat uit een landelijk omroep en streekgebonden omroepen kan mede zorgen dat het vertrouwen in ons democratisch stelsel weer gaat toenemen. Dat mensen zich gehoord voelen en zien wat er met de inzichten van een ieder die in ons land woont daadwerkelijk gebeurt.
Het gaat om het maken van keuzes. NEXTFACTOR heeft alle expertise in huis om gemeenten, betrokken omroepen en andere stakeholders te helpen om dit proces in goede banen te leiden.
Lees hier het beleidsplan van de RPO (Regionale Publieke Omroep).
Lees hier het adviesrapport van de Raad voor Cultuur over de toekomst van de RPO.
Lees hier over het plan van de NPLO om de Lokale Omroepen te transformeren tot Streekgebonden Omroepen
Martin Fröberg MBA
Consultant NEXTFACTOR
voorheen directeur/bestuurder IKON en hoofdredacteur/directielid Omroep Brabant
voorzitter D66 Amersfoort